WETENSCHAP ALS SCHAAMLAP

 

    


| 23-05-2021 |

 

Ik ben een bèta verdwaald in alfaland, de politiek. Voor mij als bèta zijn feiten heilig. Van meten tot weten had mijn lijfspreuk kunnen zijn, ware het niet dat een visie op de maatschappij en samenleving al vele jaren mijn drijfveer is voor mijn handelen. Daarin ben ik geïnspireerd door de boekenkast van mijn moeder met daarin de geschriften en gedichten van Henriëtte Roland-Holst, het best verwoord in de dichtregels:

Morgen wordt heden geschreven, Gij levenden bouwt wordend leven, Gij werkt voor der komenden lot.

Ik besef dat ik als amateurpoliticus, als raadslid en waterschapsbestuurder net als de meeste politici een heel beperkt kennisbereik heb. Ik weet niet alles! Ik steun op de kennis van anderen en met die kennis en mijn eigen drijfveren probeer ik te komen tot afgewogen besluiten. De basis is dan echte kennis van de feiten verkregen door gedegen wetenschappelijke onderzoeken.

Vooral landelijke politici en ministers willen graag over laten komen dat hun besluiten gesteund en gedragen worden door wetenschappelijke adviezen. De afgelopen maanden is door de coronapandemie het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) prominent in de media aanwezig. Het RIVM voert op verzoek van de regering onderzoeken uit naar onder andere stikstofuitstoot en -depositie, en de laatste jaren vooral naar corona; het RIVM heeft in het Out break Management Team (OMT) een belangrijke stem. Het RIVM werk grotendeels in beslotenheid en is in naam onafhankelijk, toch ligt het RIVM de afgelopen jaren met regelmaat onder vuur! Mede als gevolg van de vele tegenstrijdigheden in hun opstelling. Wat er met de onderzoeken en adviezen gebeurt, is aan de regering c.q. de ministeries van Volksgezondheid en Binnenlandse Zaken. Het RIVM wikt, de regering beslist. Tegelijkertijd zeggen ministers en woordvoerders namens de regering dat de besluiten gebaseerd zijn op de wetenschappelijke adviezen. In april noemde minister -president Rutte de adviezen van Van Dissel (RIVM) zelfs ‘heilig’.

Maar blijken de adviezen van wetenschappelijke instituten in de praktijk voor de regering en haar ministers ook ‘heilig’ of is er een graad van schijnheiligheid?

De wetenschap wordt steeds meer een ‘strijdtoneel’ constateerde het Rathenau Instituut al in 2014. Een deel van de ‘problemen’ komt omdat onderzoeken veelal modelmatige berekeningen zijn die niet “het doel hebben door iedereen begrepen te worden”, aldus RIVM-topman directeur-generaal Hans Brug in een Volkskrant-artikel in augustus 2020. Er zijn steeds meer aantijgingen dat het RIVM en het OMT helemaal geen onafhankelijke adviezen geven. Het RIVM ontkent politieke druk maar de wetenschappelijke medewerkers worden echter wel getraind om ze weerbaar te maken tegen politieke beïnvloeding (aldus Hans Brug Directeur-generaal RIVM). Vaak is ondertussen ook aangetoond dat in de adviezen van het RIVM en van OMT ook andere dan volksgezondheidsbelangen werden meegewogen. Over mondmaskers (de beschikbaarheid), bij de geluidsadviezen over Schiphol (de economische belangen van de luchtvaart), over Q-koorts (de belangen van de geitenboerderijen) en in de toekomst zal – mijns inziens – blijken dat ook in de adviezen inzake 5G en elektromagnetische straling (EMS) de belangen van de telecomgiganten en die van de opbrengsten voor het Rijk van de frequentie veilingen zwaarder wogen dan die van de volksgezondheid en het milieu.

Wie betaalt, bepaalt. Wies brood men eet, diens taal men spreekt. Zo blijkt geregeld.

Artikel 5 van de Wet op het RIVM is duidelijk; “Onze Minister geeft aan de directeur-generaal geen aanwijzingen met betrekking tot de methoden, volgens welke de onderzoeken, bedoeld in artikel 3, worden uitgevoerd en de resultaten daarvan worden gerapporteerd.” Toch werden de ‘rekenmethoden’ voor het ‘berekenen’ voor de stikstofschade van het wegverkeer en de geluidshinder rond Schophol door het kabinet bij wet voorgeschreven. Hoezo geen aanwijzingen geven met betrekking tot de methoden van onderzoeken? Toch vond Minister de Jonge het kunnen dat hij de voorzitter van de Nederlandse vereniging voor Intensive care onder druk kon zetten en een internist kreeg van het ministerie zelfs te horen wat hij wel of niet mocht zeggen in talkshows. Manipulatie is in de politieke praktijk heel gewoon. Framing leidt soms tot vermakelijke uitkomsten. Toen de maximumsnelheid van 100 naar 130 ging werd de extra stikstofuitstoot veel lager berekend dan de stikstofreductie toen de maximumsnelheid van 130 naar 100 ging. Rara, hoe kan dat? Ook rond Schiphol werden de cijfers zo gemanipuleerd (met wettelijk voorgeschreven rekenmethoden) dat op papier de geluidscijfers daalden maar de ervaren overlast voor omwonenden toenam.

Geen sprake van “meten tot weten”, maar regelrechte misleiding om politieke redenen. En dat allemaal niet in het belang van de volksgezondheid of het milieu maar om de economische belangen van het vliegverkeer.

De regeringen Rutte hielden tot op heden niet van controles. Op het RIVM-budget is net als op andere adviesorganen en -instituten grof bezuinigd.

Niet alleen bij de RIVM-adviezen werd gewinkeld in wat politiek bruikbaar was. Ook de commissieadviezen van de Commissie Deskundigen Meststoffen (CDM), en die van Roel Coutinho over Q-koorts, en die van Het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatiecentrum (WODC over het cannabisbeleid), en die van de Inspectie Justitie en Veiligheid (over de martelvideo’s op telefoons van asielzoekers), en die van haringdeskundige Ad Corten van het Rijksinstituut voor Visserrijonderzoek (nu Wageningen Marine Research, over de vangstquota), en die van het Leids Instituut voor Sociaal-Wetenschappelijk Onderzoek (Liswo over ziekteverzuim in het onderwijs), en die van de commissie Hordijk (over de vergelijking veldmetingen en de modeluitkomsten en de verschillen tussen de modellen SRM-2 en OPS inzake stikstof) werden onder politieke-ministeriële druk aangepast of gewijzigd. Hoezo: we volgen de wetenschap of de wijze raad van deskundigen?

Momenteel speelt de discussie over het gigantisch tekort aan woningen en waar te bouwen. Ondanks de oproep van Deltacommissaris Peter Glas om water leidend te laten zijn voor alle beleid, worden er nog steeds plannen gemaakt om te gaan bouwen in gebieden met een hoog overstromingsrisico, zoals bijvoorbeeld in de uiterwaarden van de Nederrijn in Arnhem en in de gemeente Zuidplas. In die gemeente wil men ondanks de adviezen van de deskundigen in de diepste polder van Nederland 8.000 woningen bouwen en nieuwe bedrijventerreinen aanleggen.

Volksgezondheid wordt soms als vijgenblad gebruikt om de schaamte te bedekken en soms grotendeels genegeerd om economische belangen of om belangengroepen te paaien, alles maar dan ook alles voor het electorale resultaat. Het misbruik van ‘wetenschappelijke’ adviezen als schaamlap om besluiten erdoor te krijgen is feitelijk een ondermijning en miskenning van de wetenschap en haar onafhankelijkheid. Het is helder dat als wetenschappelijke medewerkers van onderzoeksinstituten worden getraind om ze weerbaar te maken tegen politieke beïnvloeding er klaarblijkelijk politieke druk is om openbaarmaking van ongewenste resultaten te voorkomen.

In een democratie is het de wetenschap die wikt en de politiek die beslist, maar dat behoort wel te zijn op basis van een heldere en openbare afweging met gebruik van de echte ongecensureerde of aangepaste onderzoeksresultaten.

 

Louis van der Kallen.

Henriëtte Roland-Holst

De vijg