RODE LIJN

De afgelopen jaren heb ik met regelmaat geschreven over liegen en over de moraal in de politiek. Het is een onderwerp dat mij bezig houdt omdat ik structureel en onbeschaamd liegen in de politiek zie als de belangrijkste ondermijnende factor. De eerste keer, dat ik er op mijn website over schreef, was in december 2014 omdat ik constateerde dat bij er het opstellen van een kieswijzer schaamteloos werd gelogen en misleid en dat dit door een politicoloog werd afgedaan met de woorden “politici mogen dromen”. De tweede keer was in november 2016 omdat Brexiteers zoals Boris Johnson de Britten de ene na de andere soms absurde leugen op de mouw spelden en ze er vervolgens de verkiezingen mee wonnen. De derde keer was in februari 2018: ik was verbijsterd over de stellingen van de kieswijzer in BN/DeStem en zag dat als een directe “ondermijning van de democratie”. De vierde keer was een week later, dit na de uitspraak van Rutte over het liegen van een minister: “ Je mag niet liegen, dat is een zonde. Maar ik vond het in deze kwestie geen doodzonde”. Mijn conclusie toen was: “Wie nu verkiezingsprogramma’s van de VVD nog gelooft, mankeert iets aan zijn ‘bovenkamer’. De democratie wordt ondermijnd en niet alleen door criminelen die veroordeeld worden, maar door het morele verval van de politiek met onze VVD minister-president voorop.” De vijfde keer was in februari van dit jaar en ging wederom over de kieswijzers waarmee politieke partijen weer veel droomden. In 2019 schreef ik het artikel “moreel leiderschap gevraagd” naar aanleiding van het uitkomen van een boek Alex Brenninkmeijer over moreel leiderschap.

De samenleving gaat kapot, corrumpeert en de daders zijn onze ‘leiders’. Die liegen en aanvaarden de leugens. Ik heb wat autistische trekjes en heb moeite met inconsequent gedrag. Maar ik ben mij er wel van bewust dat de politieke wereld niet de meest consequente van alle maatschappelijke werelden is. Ik kijk met regelmaat op Discovery Science naar programma’s als Through the Wormhole. Die serie kent ook een aflevering met de titel “Why Do We Lie?”; ik heb deze gezien en weet dat alle mensen liegen. Dat zit ingebakken, en ook met de meest ideale opvoeding blijken kinderen soms al vanaf twee jaar het begrip ‘liegen‘ te gebruiken en vanaf acht jaar is het voor vrijwel ieder ‘eerlijk’ mens een zekere gewoonte, meestal verpakt als een ‘leugentje om bestwil’. Ik neem ook onze minister-president niet kwalijk dan hij, tot op zekere hoogte, net als ik een mens blijkt te zijn.

Maar in de politiek gelden – niet zonder reden – deels andere regels. Voor iedere bestuurder geldt in de traditie van dit land een eerlijke verantwoordingsplicht naar het orgaan wat hem of haar wordt geacht te controleren. Het parlement, de provinciale staten, de gemeenteraad, de algemene vergadering van een waterschap. Liegen tijdens het afleggen van verantwoording was altijd een ‘doodzonde’. Had je daar gelogen dan ging je weg of kreeg je een motie van wantrouwen aan je broek en werd je weggestuurd. Nu wisten ook onze wijze bestuurlijke voorvaderen, zoals Johan Rudolph Thorbecke, – die onze minister-president als een inspirator zegt te beschouwen en waarvan zelfs een borstbeeld zich in het ‘torentje’ bevindt – dat sommigen onder ons een extra duwtje in de rug nodig hadden om niet te liegen. Dat duwtje is het onder ede horen. Dat betekent niet dat je als bestuurder mag liegen als je niet ‘onder ede’ wordt gehoord. Evident is dat Rutte heeft gelogen, zelfs herhaaldelijk.

Wat ik echter nog erger vind is dat onze minister-president is toegetreden tot het ‘illustere’ rijtje: Recep Tayyip Erdoğan, Viktor Orbán en Vladimir Vladimirovitsj Poetin. Lieden die goed gekleed, minzaam lachend er niet tegen kunnen gecontroleerd te worden. Ik erken dat “andere functie” niet gelijk staat aan strafkamp, goelag, gevangenis of verbanning naar een ander land. Maar “andere functie” is wel een vorm van verbanning. Van uitschakeling van de lastige zoemer met zijn irritante vragen. Liegen tegen een volksvertegenwoordiging was ooit (toen de Nederlandse politiek haar eigen moraliteit nog serieus nam) een rode lijn. Voor mij is een allergische reactie op een volksvertegenwoordiger die zijn taak wel serieus neemt alweer een overschrijding van een rode lijn. Een rode lijn die een inkijkje geeft in de moraliteit van de dader. Voor mij nadrukkelijk geen OEPS- rode lijn! Geen “foutje bedankt”- rode lijn.

Maar wat erger is: het zelfreinigende vermogen van de eigen partij – de VVD – is verdwenen. Geen verzoek om op te stappen. Geen massaal opzeggen van lidmaatschappen. Wel het voordragen voor een nieuwe periode als minister-president. Toen ik recent op Facebook een gesponsord VVD-bericht (een VVD-lidmaatschap als carrière stap/kans) voorbij zag komen, de VVD als banen carrousel, begreep ik het. De idealen van Thorbecke zijn verdwenen het gaat gewoon om via de macht, carrière maken en geld verdienen. Dienen is niet meer het leidmotief. Dan is liegen ‘om bestwil’, of het elimineren van een onaangename controleur niets meer dan een middel waarbij het eigen heden en toekomst de leidende motieven zijn. De morele rode lijn is door de VVD, en haar leden (die dit allemaal gewoon vinden) in mijn ogen heel helder over schreden. Voor de toekomst van mijn politiek handelen ga ik geen nieuwe samenwerkingen meer aan met de VVD en haar leden handelend onder de VVD noermer. Voor de oude samenwerkingen geldt: Ik hou mij aan de afspraken die ik heb gemaakt! De VVD blijkt een partij waar de traditionele moraliteit – waarop het openbaar bestuur geborgd was – is verdwenen.

De VVD en haar onderdanigheid aan ‘leiders’ als Rutte omwille van de eigen belangen en carrière blijkt een belangrijke ondermijner van onze democratie die eens mede vorm werd gegeven door staatsmannen als Johan Rudolph Thorbecke. Zij – de VVD en haar leden – zijn niet meer de rechtmatige erfgenamen van staatslieden als Johan Rudolph Thorbecke die de democratie in dit land mede vormgaven. Mijn moeder heeft mij geleerd geen wolven in schaapkleden te vertrouwen. Aan die wijsheid blijf ik mij, met de kennis van nu, houden.

LOUIS VAN DER KALLEN.