ONDERMIJNING VAN DE DEMOCRATIE | Louis van der Kallen

ONDERMIJNING VAN DE DEMOCRATIE

In december 2014 in de aanloop naar de waterschapsverkiezingen schreef ik over politici die steeds meer ‘liegen’. Soms in de vorm van aperte onwaarheden en vaker door het wekken van volstrekt onhaalbare verwachtingen in verkiezingsprogramma’s en verkiezingsleuzen. Het is de gewoonte geworden van politici op deze manier de kiezers te benaderen. Liegen lijkt steeds vaker een volkomen geaccepteerd gedrag te zijn van politici. Ik vroeg mij toen af hoe dat kwam. In mijn herinnering lijkt het de laatste 10/20 jaar er langzaam ingeslopen te zijn, met als hoogtepunt de VVD verkiezingsbelofte bij alle verkiezingen van de laatste jaren van belastingverlagingen. Nu is mij duidelijk hoe dat komt!

Toen werd er voor de waterschapsverkiezingen een kieskompas gemaakt door een ‘onafhankelijke organisatie’ die zichzelf een wetenschappelijk imago aangemeten had met als directeur politicoloog André Krouwel, als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling politicologie van de Vrije Universiteit te Amsterdam. In 2014 werd op het kantoor van het waterschap Brabantse Delta een stellingenconferentie gehouden om stellingen te bespreken die door de deelnemende partijen bij het ‘kieskompas’ waren ingebracht. Velen werden door André Krouwel snel en vaardig afgeserveerd. “Te vaag”, “te moeilijke taal”, “te genuanceerd”, enzovoort. Stellingen die een onjuiste voorstelling van zaken waren werden echter wel goedgekeurd, zelfs als ze in strijd met de wet waren. Ook stellingen, zoals bijvoorbeeld: “boeren moeten verplicht worden mee te werken aan waterveiligheid”, die al lang wet zijn en gewoon al jaren als uitgevoerd beleid worden geaccepteerd. Tegenstrijdigheden in het goedkeurgedrag van partijen, zoals gaan voor belastingverlaging en tegelijkertijd gaan voor allerlei voor de kiezer ‘leuke’ dingen (alsof ze geen geld kosten) waren geen aanleiding dat te benoemen. Nee, partijen mogen gewoon bij hun invulling van hun positie ten aanzien van een stelling dit soort tegenstrijdigheden aan hun laars lappen. Waar ik mij toen het meest aan ergerde was dat partijen stellingen in mochten brengen die volstrekt in strijd waren met de taken en bevoegdheden van het waterschap. Toen ik dat ter discussie bracht was het ‘wetenschappelijke’ antwoord van de politicoloog Krouwel “dat partijen en politici mogen dromen”.

Ik zie nu precies het zelfde gebeuren!

Als voorbeeld de stellingen kieswijzer van dagblad BNdeStem voor Bergen op Zoom:

Bergen op Zoom moet van de Auvergnepolder een industrieterrein maken
De gemeente moet ervoor zorgen dat de Kaai weer een haven wordt
Alle fietspaden in de gemeente Bergen op Zoom moeten verlichting krijgen die aan gaat zodra fietsers hier langs fietsen
Langs de A4 tussen Bergen op Zoom en Steenbergen moet een parkeerterrein komen voor vrachtwagenchauffeurs met eet- en toiletvoorzieningen
De gemeente moet voor een centraal punt in de wijk zorgen waar bewoners hun restafval kunnen inleveren
De gemeente moet ervoor zorgen dat mensen met recht op een uitkering het onkruid in de gemeente weghalen
De gemeente moet mountainbikers weghouden uit de bossen van Bergen op Zoom
Het water in de Binnenschelde moet worden vervangen door zout water
In de binnenstad van Bergen op Zoom moeten gratis openbare toiletten komen.
Het verbouwen van huizen of schuren voor familie of vrienden die extra hulp nodig hebben, moet altijd mogen
De gemeente moet het Suikerinstituut aan de Van Konijnenburgweg verbouwen tot veilige plek voor jongeren
Iedere wijk moet een eigen winkel krijgen die verse producten verkoopt.
Bergen op Zoom moet per wijk drie wijkagenten krijgen
Er moeten meer parkeerplaatsen komen in en om het centrum van Bergen op Zoom
De gemeente moet de boetes verhogen voor het storten van afval en drugs in Bergen op Zoom
Er moet dagelijks worden gecontroleerd op de snelheid van voertuigen in het centrum van Bergen op Zoom
De gemeente moet de Scheldeflat verbouwen tot woningen voor jongeren
De gemeente moet strijden voor de sluiting van de kerncentrale in Doel
De gemeente moet het betaald parkeren in het centrum van Bergen op Zoom afschaffen
De gemeente moet het voormalige V&D-pand ombouwen tot een winkel van Action

Op geen enkele wijze wordt bij deze stellingen betrokken dat deze geld, soms veel geld kosten en dat alleen daarom die mooie wensen voor een armlastige gemeente als Bergen op Zoom onhaalbaar zijn. Ook is er voor een enkele een wetswijziging nodig om deze stelling effectief en blijvend tot uitvoer te kunnen brengen. Bij andere gaat de gemeente er simpel weg niet over of is het onderhavige object geen gemeentelijk eigendom. Hier wordt wederom wat af gedroomd! Gelukkig zijn er ook die wel vallen onder de gemeentelijke bevoegdheden.

Ik erken dat wetten veranderbaar zijn. Maar ze zijn dat niet door een waterschap of gemeente. Lagere overheden zoals een gemeente moeten binnen de gegeven wettelijke kaders functioneren. Dromen over een betere wereld, waarin alles gratis is, kan in de kroeg maar niet als er een gemeente, waterschap, provincie of land bestuurd moet worden. De indruk wekken dat de gemeente over bepaalde zaken gaat, terwijl dat niet zo is, is in mijn ogen simpelweg kiezersbedrog! Als je werkelijk de kiezer wilt helpen zijn keus te maken, zoals bij het kieskompas of kies- of stemwijzer wordt beweerd, dan is dat in mijn visie niet het geval met stellingen die grotendeels een onware of weinig realistische voorstelling van zaken geven. Een dergelijke kieswijzer lokt, door het geven van een onjuiste voorstelling van zaken, manipulatie door partijen uit. Om in het gevlei van de kiezer te komen kunnen partijen bij het invullen van hun antwoorden straffeloos liegen of tegenstrijdige uitspraken doen en dat onder het voorwendsel van een toeziend ‘onafhankelijk wetenschappelijk’ oog.

Deze week was er de stellingenbijeenkomst van de gemeente Bergen op Zoom, ten behoeve van de “Kieshulp Mijn Stem”, geleid door Paul Guldemond (D66 raadslid in Amsterdam). Hij was zich in tegenstelling tot André Krouwel wel bewust van het belang dat stellingen zouden moeten gaan over zaken waar de gemeenteraad op zijn minst enige invloed op uit zou kunnen oefenen. Waaraan stellingen in de visie van Paul Guldemond zouden moeten voldoen? Zij bevatten “geen mitsen, maren of nuances”, “dwingen tot één keuze”, hebben maximaal 8 woorden en vatten de “complexe werkelijkheid samen”. Simplificeren is dan de opdracht! Dat zou de kiezer, volgen Paul Guldemond, het meest helpen.

Het voorgaande lijkt de ideale wereld! De (gematigde) politieke werkelijkheid behoort in mijn beleving anders te zijn. In een coalitieland als het onze behoren politieke stellingnames te barsten van de mitsen, maren en nuances. Want na de verkiezingen wacht het proces van coalitievorming. Het positie kiezen bij ongenuanceerde stellingen, zonder mitsen en maren, heeft er mijn inziens toe geleid dat politieke partijen en politici zich steeds extremer en confronterender naar elkaar en burgers zijn gaan opstellen. We zijn van een redelijk verdraagzaam land verworden tot een land dat barst van de tegenstellingen. Ik denk dat het simplificeren en het bewust oproepen van tegenstellingen bij het formuleren van stellingen in kieswijzers in hoge mate heeft bijgedragen aan het opwerpen van grenzen en tegenstellingen tussen partijen en politici. Eerst de tegenstellingen opblazen en deze daarna haarscherp in beeld brengen is niet behulpzaam bij het formeren van coalities en voor de kiezer nauwelijks begrijpelijk. Dat is voor mij het ondermijnen van het politiek systeem waar dit kleine landje mee is opgebouwd. Verdraagzaamheid en consensus waren de uitgangspunten in de politiek, in de vakbeweging en samenleving. Die verdraagzaamheid en het streven naar consensus is, naar mijn gevoel, verloren gegaan door zonder enige terughoudendheid het beroepen op het eigen gelijk. Geholpen door tal van soorten kieswijzers en stemhulpen.

Als gevolg van de stemwijzer/kieskompas-ontwikkelingen zijn veel verkiezingsprogramma’s opsommingen geworden van deelbelangen en harde stellingen en zelfs uitsluitingen. Politieke partijen dienen, in de visie van de BSD, geen doorgeefluik te zijn van deelbelangen, want dan raken de niet-georganiseerde/algemene belangen uit het oog en betalen die uiteindelijk het gelag. Daarom is het BSD programma geen opsomming van specifieke te realiseren doelen of objecten, maar algemene uitgangspunten.

De uitkomst van door kiezers ingevulde stemwijzer of kieskompas is feitelijk niet meer dan een rekenkundige optelsom van vooral korte termijn deelbelangen. Een optelsom, waarbij op geen enkele wijze rekening wordt gehouden met de financiële of wettelijke realiseerbaarheid of met de bevoegdheden van het bestuur dat gekozen moet worden. Wat geheel ontbreekt is de (ideologische) basis van de partijen die als uitkomst van de invuloefening komen boven drijven.

Als partij moet je wel meewerken aan het kieskompas. Anders kom je niet onder de aandacht van de zoekende kiezer. Maar of de kiezer zich werkelijk geholpen kan voelen met een kieswijzer is voor mij niet echt een vraag meer. Hij of zij wordt grotendeels misleid met stellingen die niet reëel hoeven te zijn. Er mag immers gedroomd en gelogen worden! Wat mij betreft horen de stellingen in een kieswijzer voor de gemeenteraadsverkiezingen enkel en alleen te gaan over zaken waar een gemeente over gaat. En geen ‘dromen’ te bevatten maar haalbare en realiseerbare beleidsopties. Je kan in het echte leven ook geen ‘droomkeuzes’ maken. Als “dromen mag” wordt gepropageerd door ‘onafhankelijke politicologen’ als André Krouwel, is er voor politici, die deelnemen aan een stellingenconferentie voor een kieskompas of stemwijzer voor hun partij die bij de stellingen hun positie weergeven op een kieskompas, geen enkele rem meer om niet te dromen en hun dromen worden dan al snel hun waarheid, ook al weten zij allemaal, diep in hun hart, dat de meeste dromen gewoon bedrog zijn. In het geval van een door een politicus dromend ingevuld kieskompas of stemwijzer: kiezersbedrog! De binding van (ideologische) partijen met de kiezer wordt op deze wijze volledig ondermijnd. De kiezer hoeft niet meer de politiek te volgen om tot een keuze te komen. De kiezer is gaan geloven dat het beantwoorden van een aantal stellingen hem tot een verantwoorde keuze kan brengen. Waarom zou hij nog jaar in jaar uit de (lokale) politiek volgen?

De politiek en de democratie wordt door de ontwikkeling van kieskompassen of stemwijzers tot in het diepst van haar wezen ondermijnd. Media, zoals van de Persgroep en politicologen als André Krouwel, werken hier van harte aan mee en blijken niet aanspreekbaar. De colofons van de media bevatten van (hoofd)redacteuren vaak geen contactgegevens en in het enkele geval dat dit wel het geval was, bijvoorbeeld van de hoofdredactrice van BNdeStem, krijg je als schrijver van een mail over dit onderwerp geen enkele reactie. De media blijken doof voor de gevolgen van hun handelen. Een ‘kieswijzer’ is veel geraadpleegde bladvulling en een trekker voor hun websites en ook dat levert advertentiegeld op. Dat maakt duidelijk wie er wijzer van wordt! Niet de kiezer. Wel de ondermijnende media en de liegende/ondermijnende politici.

Louis van der Kallen
raadslid/fractievoorzitter BSD Bergen op Zoom